سایه های بلند باد جزوء فیلم های موج نویی و ساختارشکن سینمای دهه ی هفتاد میلادی (پنجاه شمسی) ایران است. سینمایی که درعصر جدال سنت و مدرنیته، تفکری نیمه فلسفی و اجتماعی از انسان جامعه ی ایرانی در دهه ی مزبور را به تصویر می کشید. سایه های بلند باد را می توان از دو دیدگاه مورد برسی قرار داد: ۱- دیدگاه اول: شروع فیلم با سجده ی تمامی اهالی روستا در مقابل مترسکی آغاز می شود که مفهومی گنگ و پیچیده ای را تداعی می کند. نمی توان به درستی نتیجه گرفت که سجده ی افراد آیا برای نیاشی خاص(مانند دعای باران) می باشد؟ و یا فرمانبرداری آنها در مقابل مترسک به عنوان قدرت و نیروی حکم کننده، که پیام پایانی فیلم است. در ادامه با عبدالله (فرامرز قریبیان) آشنا می شویم که به نوعی نماد فردی پوچ و وانهاده در یک جامعه ی سنت زده را تداعی می کند.
او در ابتدا نزد مترسکی که در زمین توسط اهالی روستا، در چاله ای کاشته شده( به چه منظور معلوم نیست) می رود و با حرکتی مسخره وار و نیمه مست برای مترسک یک چشم کشیده و کلاهش را سراو می گذارد. در ادامه با صحبت های مردم، عبدالله متوجه می شود که صورت مترسک از چشم و دهان و ابرو کامل گشته و مردم این اتفاق عجیب را از چشم عبدالله می بینند. ولی چنین مسائلی برای عبدالله مهم نیست تا اینکه اتفاقات عجیب و خوفناکی در روستا به وقوع می پیوندد.
در حقیقت مترسک نماد نیروی خصم و سنت زدگی در جامعه می باشد که با دمیدن روح، توسط خود آدمی جان گرفته و سپس شروع به آزار او می کند. سیطره ی وحشت و ترسی که مترسک در روستا (نماد کشور) در سایه های بلند باد ایجاد کرده باعث نزدیک نشدن اهالی به او و یا پرستیدنش توسط افرادی خرافه گرا می شود که همین موضوع، کنایه ای است به ضعف آدمی در پس پرده ی تفکرات و خواسته هایش، که عاقبت برای چالش های خویش بت می سازد، بت هایی خداگون و شیطان نما انسانهایی که عاقبت چه به دلخواه و چه به اجبار، از ساخته ی دست خودشان پیروی کرده و به پایش می افتند. ولی در این میان، کسی هم وجود دارد که مقابل چنین بت هایی دست به انقلاب و بت شکنی می زند و با شهامت علیه چنین سنت زدگی ای قیام میکند. اما به دلیل تنها رها کردنش توسط مردم (چه از ترس، چه از اعتقاد) در این راه، به طور نا امید کننده ای شکست خورده و نیروی خصم بر او فائق آمده و به دلیل عقیده و ترس مردم، کشته می شود. در پایان می بینیم که عبدالله در رویاهایش تمام بت های چوبی را به همراه مردم می سوزاند ولی همه ی اینها رویایی بیش نیست و بعد از مرگش، مردم روستا جسدش را در زیر پای مترسک رها می کنند(کنایه ای است از طرد کردن فرد قیام کرده علیه اعتقادات و نیروی حاکم) عبدالله قبل از مرگ تا حدودی به فائق آمدن قدرت مترسک در میان مردم پی برده بود، به همین دلیل فقط و فقط به مدیر مدرسه(دوستش) اعتماد داشت و در آخر سنگی که نشانی از اعتماد به نفس قوی اش بود را به مدیر می دهد و او به صورت پنهانی بعد از مرگ عبدالله، سنگ را کنار کاغذی قرار داده و بر روی برگه چنین می نویسد: دریا به جرعه ای که تو از چاه خورده ای حسادت می کند.
بیشتر بخوانید: نقد و بررسی فیلم شیرین از عباس کیارستمی
۲- دیدگاه دوم: فبلم دقیقآ در زمان اوج مخالفت های جمعی مردم ایران علیه حکومت پهلوی (قبل از انقلاب) ساخته شده و نگاهی کاملآ معترضانه به رژیم و حاکمان مستبد دارد. به همین دلیل این فیلم در زمان ساختش اجازه ی اکران نگرفت. مترسک نمادی از حکومتی دیکتاتوریست که با به وجود آوردن وحشت و هراس به بقای خود ادامه داده و گاهی برای زهر چشم گرفتن، دست به شکار مردمش می زند. حکومتی که بانی اش خود مردمی هستند که امروز از آن وحشت دارند.
عبدالله همان انقلاب گری است که علیه چنین دولت و رژیم استبدادی ای به پا می خیزد ولی به دلیل حمایت نشدن از طرف مردم جامعه به علت ترس و فرمانبرداری، در این راه تنها مانده و شهید آزادی می شود. او همان فردی است که جرعه ای از آزادی نوشید و دریا(رژیم حاکم) در مقابلش طغیان کرد.
متآسفانه فیلم مهجور سایه های بلند باد پیش از انقلاب ( بخاطر دلایل گفته شده در نگاه دوم) و پس از انقلاب(به دلیل نگاه اول) در ایران اجازه نمایش به آن داده نشد و گمنام ماند. جهان بینی فیلم آدمی را به یاد سینمای اعتراضی بونوئل می اندازد که نسبت به دین و آئین نقدهای بسیار جدی ای داشت و در پس تصویرسازی سوررئالیستی آثارش انحطاط و نابودی انسانی، جامعه ای وامانده و نقد فلسفه ی پرستش را به تصویر می کشید. سبکی که در سینمای ایران چه قبل و چه بعد از انقلاب، بسیار کم مورد استفاده قرار گرفته (که می توان پرویز کیمیاوی را یکی از بانیان آن نام برد) و همیشه جزوء خط قرمزهای فیلمسازی در کشورمان محسوب می شود. سایه های بلند باد را می توان به جرآت در کنار دیگر فیلم های موج نویی و ساختارشکن دهه ی هفتاد ایران(میلادی) قرار داد و یکی از مهمترین آثار تاریخ سینمای این کشور دانست. امید به این که هنرمندان روشنفکر امروز کشورمان به سمت چنین چالش های فلسفی و نگاه منتقد به مقوله ی سنت زدگی و مذهب بروند و شاهکارهایی به یاد ماندنی در سینما خلق نمایند.
کارگردان: بهمن فرمان آرا
امتیاز: ۱۰/۷
بیشتر بخوانید: نقد و بررسی فیلم ریو براوو؛ سینمای وسترن در یک تصویر !
نظر شما چیست؟