نقد سریال “۱۳ دلیل که چرا” (۱۳ Reasons Why)

“هذرها” (Heathers) نام فیلمی است در ژانر کمدی سیاه، ساخته سال ۱۹۸۹، که در آن گروه موسیقی​ای غیرواقعی به نام Big Fun وجود داشت. یکی از آهنگ​های آن​ها “خودکشی نوجوانان (این کار را نکن)” نام دارد که قطعه​ای از آن می​گوید: “هرچیز کوچکی، هرچقدر هم کوچک، در تصویری بزرگ جای می​گیرد.” این کلمات آن​ها امروز به موضوع یکی از محبوبترین سریال​های شبکه نتفلیکس، یعنی “۱۳ دلیل که چرا” تبدیل شده است، سریالی که از دید “پدیده پروانه​ای” به بررسی خودکشی نوجوانان در قرن بیست و یکم می​پردازد.

“۱۳ دلیل که چرا” سریالی است ۱۳ قسمتی، که به بررسی اندوه و سردرگمی عواطف می​پردازد؛ سریالی که با اقتباس از رمانی به نوشته “جی اشر”، به آن جان داده و اجازه می​دهد محیط سرد و بی​روح دبیرستانی که او در نوشته​اش به تصویر کشیده، نفسی بکشد و داستانش به آرامی پیرامون بازیگران اصلی با استعداد و پرمهارتش، “دیلان مینت” و “کترین لنگفورد”، بازیگر استرالیایی تازه​وارد، به چرخش درآید.

سریال در یک دبیرستان شروع می​شود، در حالی که اندوه و ناراحتی محیط و دانش​آموزان را به دلیل مرگ “هانا بیکر” (لنگفورد) می​توان به خوبی در یادگاری​​ها، عکس​ها و یادداشت​های “او را می​شناختم”ی که روی کمدش در سالن اصلی چسبانده​اند، حس کرد.

“بعضی چیزها را می​دانیم، اما هیچ توضیحی برایشان نداریم، درست نمی​​گم؟” صدای هانا از زیر خاک شنیده می​شود.

قبل از آنکه هانا بخواهد خودکشی کند، تعدادی نوار کاست تهیه کرد و در هرکدام صدای خودش را ضبط کرده و توضیح داد که چرا این کار را می​کند و وقایع چند ماه اخیر از دید او چگونه بوده​اند، پس از آن نیز به روش سنتی نامه​های زنجیروار این نوارها را تک تک به افرادی رساند که آن​ها را مقصر می​دانست. این نوارها به همراه یک نقشه که شنوندگان را به نقاط کلیدی داستان او هدایت می​کرد، داستانی از نوجوانانی شاید بی​گناه و یا حداقل ناآگاه از تاثیرات رفتارهایشان را روایت می​کردند که دیگر از زورگویی و آزار جنسی و مسخره شدن​های مداوم خسته شده​اند. این که نوارها به اهداف مشخص شده هانا برسند یا از مسیر منحرف شوند را فردی نامشخص نظارت می​کرد، موضوعی که باعث شده بود همه به نوعی متهم به همکاری با هانا باشند.

ما از زمانی به داستان ملحق می​شویم که نوارها به دست “کلی” (دیلان مینت) می​رسد، پسری آرام و سر به زیر که عاشق هانا بود و البته باورش هم نمی​شد یکی از دلایل مرگ هانا باشد. هر چه داستان پیش می​رود، کلی بیش از پیش از نقشش در مرگ هانا وحشت می​کند، از کاری که با او کرده و این موجب می​شود تا او با مقصران دیگری که در نوارها به آن​ها اشاره می​شود به مشکلاتی بربخورد، چرا که آن​ها همه تلاششان را می​کنند تا والدینشان و نیروهای قانون وارد دایره اسرارشان نشوند.

بخوانید: نقد و بررسی سریال نتفلیکسی اوزارک (Ozark)

این رمان یک دهه پیش نوشته شده است، اما امروز انگار از قبل هم به زندگی نوجوانان نزدیک​تر شده است. دوران دبیرستان عموما هیچگاه محبوب نبوده است، و بچه​ها همیشه مشغول خراب کردن زندگی خودشان و بقیه، عذاب دادن یکدیگر، و هدر دادن وقت ارزشمند خود و دیگران هستند. اما آن چیزی که تغییر کرده است، و الان نیز در حال تغییر است، پنهان نبودن اینگونه افرادی است که آشکارا یا مخفیانه، به دلیل عدم بلوغ فکری و یا مشکلات روحی روانی به چنین کارهایی دست می​زنند. در زمانی که اشر کتابش را می​نوشت، پیامک​های با محتوای مزاحمت جنسی، قلدری اینترنتی و پخش کردن محتوای جنسی برای انتقام گرفتن تنها در حال تولد بود. اما امروزه ما در دنیای شبکه​های مجازی غرق شده​ایم، در حال که آن​ها با وعده ارتباط حداکثری عرضه شدند اما اگر عمیقا فکر کنیم، در نهایت به تنهاتر شدن یکا یک ما منجر شدند.

کتاب اشر تقریبا نوعی مکالمه میان صدای ضبط شده هانا، و دید پر از نگرانی کلی است که در یک شب بسیار غم​انگیز اتفاق میافتد. عنوان کتاب حالتی قسمتی به داستان آن می​دهد، اما “برایان یورکی”، نویسنده سریال “۱۳ دلیل که چرا” و برنده جوایز تونی و پالتیزر، به خوبی متوجه بود که اغلب شخصیت​هایی که هانا در نوارهایش به آن​ها اشاره می​کند، داستانی به اندازه یک قسمت یک ساعته ندارند. این موضوع شد تا داستان شخصیت​های نوجوان کتاب کمی گسترده​تر شود، شامل تشویق​کننده​ای به نام “جسیکا” (آلیشا بو)، پسری عاشق ماشین به نام “تونی” (کریستین ناوارو)، دختری نمره ۲۰ به نام “کورتنی” (میشل سلن آنگ)، پسری قلدر و کاپیتان تیم فوتبال مدرسه به نام “برایس” (جاستین پرنتیس)، پسری به تاییدشدن به نام “الکس” (مایلز هیزر) و سایر شخصیت​ها. از آنجا که اغلب این بازیگران جوان نسبتا ناآشنا هستند، نقش والدین نیز پررنگ​تر شده است تا بازیگرانی با تجربه همچون “برایان دارکی جیمز”، “کیت والش” و “مارک پلگرینو” و یا “درک لوک” و “استیون وبر” که در مدرسه کار می​کنند نیز در این سریال بدرخشند.

این گسترده​تر کردن داستان سریال نسبت به فیلم، مخلوطی از مزیت​ها و معایب است. نوجوانان داستان به گونه​ای پر از شک و غرق در توطئه با یکدیگر ارتباط برقرار می​کنند که درجهتی نسبتا یکسان با روایت هانا از داستان قرار می​گیرد، اما این موضوع باعث می​شود تا سبک فیلم از “داستانی که ممکن است برای هرکسی اتفاق بیافتد” به سبکی دیگر و البته غم​انگیز و تاریک​تر تغییر یابد. به طرز مشابهی، افزایش دادن نقش والدین در داستان، به برخی از بازیگران همچون “والش” قدرت و انگیزه بیشتری می​بخشد، اما اینکه مثلا والدین هانا به دنبال شکایت کردن و قانونی پیش بردن خود​کشی دخترشان هستند نیز سبک “۱۳ دلیل که چرا” را کمی افراط​گونه و نامناسب می​سازد.

بخش​های اضافه شده به داستان به نظر می​رسد بخشی از تلاش عوامل سریال برای امکان پذیر کردن فصل دوم آن است، هرچند که ۱۳ قسمت فصل اول، برای منتقدین و مخاطبین سریال کاملا قانع کننده بودند و داستان به خوبی به اتمام رسید. به خوبی متوجه هستم که چرا چنین تغیرات و البته گسترده​سازی​هایی برای تبدیل کتاب اشر به یک سریال لازم بوده است، هرچند که نیازی به دنباله و فصل دومی نیست، اما کاهش تمرکزی که اشر در کتابش بر روی سیر داستان که حالتی مکالمه گونه میان هانا و کلی است، دارد، در نهایت منجر به کمرنگ شدن همان “آثار کوچکترین رفتارها”یی است که نوارهای هانا به دنبال بیان آن بودند.

سریال “۱۳ دلیل که چرا” را متعلق به مینت و لنگفورد می​دانم، در حالی که در میان بازیگران مکمل، این هیزر، ناوارو و بوئه هستند که در میان دانش​آموزان دبیرستان می​درخشند. سفر پر از تحقیر و عذاب هانا خالی از امید و وحشتناک است، و این رک بودن و مهارت بیان احساسات لنگفورد است که شما را مجذوب سریالی می​کند که می​دانید در انتها داستانش به جایی پوچ می​رسد. بازی این هنرپیشه پر از احساس است، برخلاف مینت که هر لحظه باید احساسی متفاوت از خود نشان دهد و شخصیتی بسیار پیچیده​تر دارد، احساساتی همچون خشم و احساس ناآرامی تا خجالت و عشق پنهانی بدون هیچ راه فرار. (برخلاف کتاب، کلی در سریال کمتر بی​گناه و مخفی است و این موضوعی است که مرا بسیار خرسند کرد.) یکی دیگر از صحنه​هایی که به وضوح می​توان هنر مینت را در آن​ دید، لحظاتی است که صحبت​هایی عمیق و عاطفی میان هانا و کلی رد و بدل می​شود و او به خوبی این احساس لذت کوتاه را نشان می​دهد و حتی مخاطب را نیز در آن شریک می​سازد.

هرگونه لوس​بازی اما، بسیار نادر است. مخاطب و هدف اصلی “۱۳ دلیل که چرا”، نوجوانان هستند، و این سریالی است که معتقد است نوجوانان می​توانند به تماشای کارهایی بنشینند که قادر به انجام آن​ها هستند. سریال مصمم است تا رفتاری که تقریبا همه ما در قبال تجاوز، ظلم و به طور کلی آزار و اذیت، داریم را به نمایش گذارده و ما را به فکر فرو ببرد. سریال گروهی از کارگردانان شامل “تام مک​کرتی”، “گرگ آراکی” و “کارل فرنکلین” دارد که همواره از اوج گیری هنرنمایی بازیگران سریال جلوگیری می​کنند و در تلاشند تا لحظات مهم​تر لوس و بچگانه نشود، داستان را منسجم به تصویر می​کشند اما گاهی به حاشیه می​روند، واطلاعاتی مهم را از مخاطب دریغ کرده و لحظاتی فانتزی​گونه و بی​ارزش خلق می​کنند.

اما به طور کلی، سریال “۱۳ دلیل که چرا” با قدرت به ارتباط میان انسان​ها و نیاز ابتدایی آن​ها برای پذیرفته شدن می​پردازد، و داستان اینکه چگونه دوستان و نزدیکان هانا او را دلسرد و ناامید کردند را روایت می​کند. اگر سریال نمی​تواند به خوبی افسردگی عمیق هانا را نمایش دهد، قسمتی ۳۰ دقیقه به نام “فراتر از دلایل” برای جبران آن پخش شده است. این قسمت ویژه که حالتی مصاحبه​گونه دارد، اطلاعاتی مهم که جامانده​اند را به همراه دارد، برخی از تصاویر و فیلم​های پشت صحنه را نمایش می​دهد و مصاحبه​ای نیز با “سلنا گومز” و “مندی تیفی”، تهیه​کنندگان سریال دارد. در واقع این قسمت، متممی است بر سریالی که تماشای آن بسیار سخت است، اما همواره بسیار تماشایی است.

نظر شما در مورد زندگی هانا، رفتار دوستانش با او، و به طور کلی داستان این سریال چیست؟ آیا شما نیز مانند نوجوانان بسیاری دیگر این داستان را تمثیلی از زندگی خودتان می​دانید؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.

بخوانید: ۱۵ راز پشت پرده سریال Friends که از آنها بیخبرید