نقد و بررسی فیلم قتل با مرگ (Murder By Death): شوخی با جنایت

“قتل با مرگ” اثر کمیک رابرت مور است که در نوع پرداخت ژانریک، با در نظر گرفتن ضعفهایش می تواند فیلم ستایش برانگیزی باشد. اثری که در دل گونه ی جنایی – معمایی با پرسناژهایی آشنا و تیپیکال، شوخی مضمونی کرده و اساسا با چنین رویکردش، مخاطب را سرگرم می کند. فیلم که اقتباسی از رمان نیل سایمون می باشد در مورد یک مهمانی از پیش تعیین شده توسط یک میلیونر مرموز بنام لیونل توآین (ترومن کاپوتی) است که جمعی از کارآگاهان نخبه را به عمارت مجللش دعوت نموده تا آنها را به بازی بگیرد. در شروع تیتراژ ما با نمایش آدمک های ماکتی ای مواجه هستیم که نوبت به نوبت معرفی شده و از همینجا فیلم برای بیننده فضای خود را آشناپنداری کرده تا او بداند که با یک اثر کمدی طرف است. سپس دستهایی مرموز به سبک آثار جنایی – معمایی نمایان شده که در حال پاکت زدن نامه های دعوت است و مستخدم به اصطلاح نا بینای آقای توآین که تمبرها را اشتباهی به میز می چسباند. سپس به سراغ مهمانان رفته و فیلمساز هر یک را در مسیر آمدن در داخل ماشین هایشان به ما معرفی می کند.

کاراکترهای فیلم همانطور که از مدل تیپ سازی شان مشخص است کاملا به پرسناژهای آثار شاخص جنایی نهیب می زنند. سیدنی وانگ (پیتر سلرز)، کارآگاهی چینی که بسیار شبیه به “چارلی چان” از رمان های جنایی “ارل دیر بیگرز” بوده که به همراه پسر خوانده ی خود وارد ماجرا می شود. او در تمام طول فیلم مغز متفکر و از همه زرنگ تر است. پس از او با کارآگاه فرانسوی میلو پریر (جیمز کوکو) به همراه راننده اش طرفیم که از نوع میمیک و گریمش بسیار به “هرکول پوآرو” شخصیت محبوب رمان های “آگاتا کریستی” شباهت دارد. او به مانند پوآرو بر روی اصالت بلژیکی اش پافشاری کرده و شکمو است. زوج سوم، دیک (دیوید نیون)و دورا ( مگی اسمیت) چارلستون هستند که دقیقا با دو کاراکتر “نیک و نورا چارلز” در مجموعه داستان های مرد لاغر اثر “داشیل همت” قرابت تیپیکال دارند. سم دیاموند (پیتر فالک) و تس کفینگتون (الن برنان) زوج بعدی بازی آقای توآین محسوب می شوند که از نوع شک و تردیدها و تیپ سم می توان او را تشبیهی کمیک وار از شخصیت “سم اسپید” در داستان شاهین مالت اثر “داشیل همت” دانست که در کنار زن اغواگر و مرموزی همراه است. در نهایت نوبت به خانم جسیکا ماربل (السا لنکستر) می رسد که به صورت واضح، کنایه ی فیلمساز به کاراکتر “خانم مارپل” کارآگاه زرنگ در داستان های “آگاتا کریستی” است. او تنها به این مهمانی نیامده و در موقیعتی کمیک، پیشخدمتش را با ویلچر با خود به خانه ی آقای توآین آورده است.

حال با تشابه سازی این کاراکترها در تیپ و اکت هایشان فیلمساز به سراغ کار اصلی اش که شوخی با موتیف های شاخص ژانر جنایی است، رفته و تک تک موقعیت ها را در میزانسن بسته اش خلق می کند. اصولا فیلم ساختار اصلی خود و درام اش را در ایجاد کردن وضعیت کمیک بر پایه ی تم جنایی که آنهم زیاد جیز جدی ای نیست بنا کرده و با همه چیز به سان اتمسفری ابزورد شوخی می نماید. البته باید ذکر کرد که “قتل با مرگ” یک اثر شاخص با ملاک های ابزوردیسم نمایشی نیست اما از المان های این سبک استفاده کرده و مانند نامش، به پارادوکس ها و اصطکاک ترادفات ضمنی می پردازد. از ابتدای ورود مهمان ها به خانه تا شروع بازی توسط آقای توآین همه چیز در روندی جفنگ و هذیانی به سر می برد. از نوع تله های قتل گرفته که تا به آخر فیلمساز با این موتیف ها شوخی می کند تا ابستره شدن اتمسفر که اوج کنایه زدن به آثار جنایی – معمایی است. به بیانی در طول فیلم ما همچون بازی آقای توآین شاهد بازی با شاخصه های یکی از ژانرهای مهم تاریخ سینما هستیم تا جایی که در پایان فیلم زمانی که صاحب خانه پیروز می شود به مهمانان شکست خورده می گوید: “دیگر جایی برای رجز خوانی ها و قصه پردازی های قهرمانانه تان در پایان قصه های جنایی نیست” و برای ایجاد شوک و دور زدن کلیشه، فیلم با فائق آمدن آنتاگونیست بر کارآگاهان زرنگ تمام می شود. گویی همه چیز به صورت عکس در حال روایت است و همه چیز و همه کس به مانند ماکت ها شوخی جلوه می کند.

با احتساب همه ی اینها فیلم ضعف هایی هم در اجرا و گره گشایی در برخی از قسمت های پیرنگ دارد. برای نمونه روشن نشدن دقیق پایان فیلم و کاراکتر آقای توآین، با اینکه در سکانس گره گشایی، با دو خبر متناقض از مرگ او طرفیم. سپس روشن نشدن کاراکتر دقیق پیشخدمت یا به کار گیری ضعیف و غیر تاثیر گذار از موتیف های فوتوریستی مانند انسان های ماشینی و قدرت الکترونیکی خانه می توان بخشی از ضعف های فیلم به حساب آورد. ولی با تمام اینها ” قتل با مرگ” در ساحت نمایشی خود بسیار اثر جالب و سرگرم کننده ای است. اثری که برای نمونه فیلم “سرنخ” محصول ۱۹۸۵ ساخته ی جاناتان لین (قبلا نقدش را در سایت گذاشتیم) از این فیلم الهام گرفته است.